– आजाद खड्का
“माओले देखाएको बाटोले नेपाली क्रान्तिको दिशा मात्र निर्धारण गरेन, नेपाली जनतालाई वैज्ञानिक समाजवादको लक्ष्यतर्फ अगाडि बढ्ने प्रेरणा पनि प्रदान गर्यो । याे नेपालको सन्दर्भमा समाजवाद उन्मुख ‘संघिय लाेकतान्त्रिक गणतन्त्र’काे रुपमा व्यक्त भएकाे छ । यस व्यवस्था र अवस्था सम्म नेपाली समाज आई पुग्नुलाई हामीले नयाँ जनवादी क्रान्ति मुलभूतरुपमा सम्पन्न भएकाे र बाँकि कार्यभार पूरा गरेसंगै नयाँ जनवादी क्रान्ति पूरा हुनेछ अर्थात समाजवादी क्रान्तिकाे आधार तयार हुनेछ।”
१.परिचय
माओ जयन्ती प्रत्येक वर्ष डिसेम्बर २६ मा चिनियाँ क्रान्तिका महान नेता, दार्शनिक, र साम्यवादी विचारक माओत्सेतुङ्को जन्मदिनको सम्झनामा मनाइन्छ । माओले मार्क्सवाद-लेनिनवादलाई स्थानीय सन्दर्भमा लागू गर्दै नयाँ क्रान्तिकारी सिद्धान्तको विकास गरे, जसलाई हामी माओवादका रूपमा चिन्छौं । माओवादले विशेषतः कृषिमा आधारित समाजहरूका लागि क्रान्तिको मार्गचित्र तयार गर्यो । यसले नेपाल लगायत विश्वभरका अन्य उत्पीडित वर्गहरूलाई उत्पीडनका विरुद्ध संघर्षको नयाँ बाटो देखायो । नेपाली क्रान्तिमा माओका विचारहरूले महत्त्वपूर्ण मार्गनिर्देशन गरेको छ ।
२.माओका योगदानहरू
२.१. जनयुद्धको अवधारणा
माओले कृषिमा आधारित समाजमा ‘गाउँदेखि शहर घेर्ने’ रणनीतिको विकास गर्दै, दिर्घकालीन जनयुद्धको अवधारणा प्रस्तुत गरे । यस रणनीतिले ग्रामीण इलाकाबाट क्रान्ति सुरु गरेर क्रमिक रूपमा शहरी क्षेत्रमा कब्जा गर्ने प्रक्रिया प्रस्ताव गर्यो। यस अवधारणाले नेपाली माओवादी आन्दोलनलाई सशस्त्र सङ्घर्षमार्फत जनसत्ताको स्थापना गर्न प्रेरित गर्यो ।
२.२. नयाँ जनवादको सिद्धान्त
-माओले नयाँ जनवादको अवधारणा अघि सार्दै, सामन्तवाद र साम्राज्यवादका अवशेष मेटाउने क्रान्तिकारी मार्ग प्रस्तुत गरे ।
-माओका अनुसार, ‘अर्ध-सामन्ती’ र ‘अर्ध-उपनिवेशिक’ अवस्थाको अन्त्य गर्दै वैज्ञानिक समाजवादको आधार निर्माण गर्न सकिन्छ ।
-चिनियाँ क्रान्तिमा नयाँ जनवादको सिद्धान्त लागू गर्दै, उनीहरूले ‘सामाजिक न्यायसहितको समृद्ध राष्ट्र’ निर्माणको उदाहरण प्रस्तुत गरे ।
-यस सिद्धान्तले श्रमिक वर्ग र किसानलाई क्रान्तिको प्रमुख आधार बनाउन जोड दियो ।
३. जनवादी केन्द्रीयता
-माओले लेनिनवादी संगठनात्मक सिद्धान्तलाई थप परिष्कृत गर्दै ‘जनवादी केन्द्रीयता’को महत्व प्रतिपादन गरे ।
-नेतृत्व र कार्यकर्ताबीचको सम्बन्धलाई पारदर्शी, जनमुखी, र क्रान्तिकारी बनाउन यस सिद्धान्तले सहयोग पुर्यायो ।
-पार्टीभित्र बहस, आलोचना, र आत्मालोचनाको परिपाटीलाई कायम राख्दै सामूहिक निर्णय लिने प्रक्रियालाई सुदृढ गर्यो ।
४.नेपाली क्रान्तिकाे बाटाे
४.१. नेपाली माओवादी आन्दोलन
-नेपालको माओवादी आन्दोलनले माओका सिद्धान्तहरूलाई आधार मानेर, सशस्त्र सङ्घर्षमार्फत पुरानो राज्यसत्ताको अन्त्य गर्ने उद्देश्यका साथ अघि बढ्यो । २०५२ साल फागुन १ गते सुरु भएको जनयुद्धले १० वर्षसम्म नेपाली समाजलाई क्रान्तिकारी चेतनाले भर्यो ।
४.२. नेपाली क्रान्तिका उद्देश्यहरू:
क) नेपालको सन्दर्भमा, माओवादी क्रान्तिले निम्न उद्देश्यहरूलाई अघि सारेको थियो:
ख) सामन्ती उत्पादन सम्बन्धको अन्त्य: कृषि प्रणालीमा सामन्तवादी संरचनाको अन्त्य गर्दै श्रमिक-किसानलाई सशक्त बनाउने ।
ग) साम्राज्यवाद र नवउपनिवेशवादको अन्त्य: विदेशी प्रभुत्वका सबै रूपको अन्त्य गरी राष्ट्रिय स्वाधीनताको सुनिश्चितता ।
घ) जातीय, लैंगिक, र वर्गीय उत्पीडनको उन्मूलन: सबै प्रकारका सामाजिक विभेदहरूको अन्त्य गर्दै समानतामूलक समाजको निर्माण ।
ङ) राष्ट्रिय स्वाधीनताको सुदृढीकरण: आर्थिक, सांस्कृतिक, र राजनीतिक रूपमा स्वतन्त्र नेपाल निर्माण ।
५. जनयुद्धका उपलब्धिहरू:
-नेपाली जनयुद्धले निम्न ऐतिहासिक उपलब्धिहरू हासिल गर्यो:
५.१. सामन्ती राजतन्त्रको अन्त्य: २४० वर्ष पुरानो राजतन्त्रलाई समाप्त गर्दै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना ।
५.२. धर्मनिरपेक्षता र समानुपातिक समावेशीता: राज्य संरचनामा सबै धर्म, जात, र वर्गको समान सहभागिता सुनिश्चित गर्ने ।
५.३. संवैधानिक प्रक्रिया र श्रमिक वर्गको सहभागिता: संविधान निर्माणमा श्रमिक-किसान र उत्पीडित वर्गहरूको सक्रियता ।
५.४. राजनीतिक चेतनाको विकास: जनतामा सामाजिक र आर्थिक अधिकारप्रति जागरुकता ।
६. बाँकी कार्यभारहरू
नेपाली क्रान्तिको पूर्णता अझै बाँकी छ । यसमा निम्न कार्यभारहरू प्रमुख छन्:
६.१. दलाल पूँजीवाद र सामन्तवादको अन्त्य: आर्थिक शोषणका अवशेष मेटाउँदै, समाजवादी उत्पादन प्रणालीको स्थापना ।
६.२. आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको विकास: राष्ट्रिय उत्पादन वृद्धि गर्दै रोजगारी सिर्जना गर्ने ।
६.३. जातव्यवस्था र पितृसत्ताको उन्मूलन: सबै प्रकारका सामाजिक विभेदहरू अन्त्य गर्दै न्यायपूर्ण समाज निर्माण ।
६.४. आन्तरिक राष्ट्रियताको सुदृढीकरण: विभिन्न समुदायबीच एकता कायम गर्दै राष्ट्रिय स्वाभिमानको रक्षा ।
६.५. सामाजिक न्याय र समानताको प्रत्याभूति: वर्गीय, जातीय, र लैंगिक समानताको आधारमा समतामूलक समाजको स्थापना ।
७.माओका विचारहरूको नेपाली सन्दर्भमा महत्व
-माओका सिद्धान्तहरूले नेपाली क्रान्तिमा रणनीतिक मार्गदर्शन गरेको मात्र होइन, स्थानीय परिस्थितिमा आधारित नयाँ मोडेल विकास गर्ने प्रेरणा पनि प्रदान गर्यो ।
७.१. जनतामा आधारित सत्ताको स्थापना: ग्रामीण इलाकामा जनसत्ताको निर्माण र शक्तिको विकेन्द्रीकरण ।
७.२. वैज्ञानिक समाजवादको आधार निर्माण: नेपाललाई समाजवादतर्फ लैजान आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक परिवर्तन ।
७.३. संघर्ष र सहकार्यको नयाँ आयाम: वर्गीय सङ्घर्ष र वर्गीय सहकार्यलाई एकीकृत गर्दै क्रान्तिको सफलताका लागि नयाँ दृष्टिकोण ।
८.निष्कर्ष
-माओ जयन्ती केवल एक व्यक्तित्वप्रति श्रद्धाञ्जलि मात्र नभई; यो समाजवाद/साम्यवादका सिद्धान्तहरूप्रति प्रतिबद्धता व्यक्त गर्ने अवसर पनि हो । माओले देखाएको बाटोले नेपाली क्रान्तिको दिशा मात्र निर्धारण गरेन, नेपाली जनतालाई वैज्ञानिक समाजवादको लक्ष्यतर्फ अगाडि बढ्ने प्रेरणा पनि प्रदान गर्यो । नेपालको सन्दर्भमा समाजवाद उन्मुख ‘संघिय लाेकतान्त्रिक गणतन्त्र’काे रुपमा व्यक्त भएकाे छ । यस व्यवस्था र अवस्था सम्म नेपाली समाज आई पुग्नुलाई हामीले नयाँ जनवादी क्रान्ति मुलभूतरुपमा सम्पन्न भएकाे र बाँकि कार्यभार पूरा गरेसंगै नयाँ जनवादी क्रान्ति पूरा हुनेछ अर्थात समाजवादी क्रान्तिकाे आधार तयार हुनेछ ।
-नेपाली श्रमिक वर्ग र उत्पीडित समुदायहरूले माओका सिद्धान्तहरूलाई आफ्नो विशेषता अनुसार लागू गर्दै, क्रान्तिको बाँकी कार्यभार पूरा गर्न सक्नुपर्छ । यस प्रक्रियाले मात्र नेपाली समाजलाई नेपाली विशेषता सहितकाे ‘वैज्ञानिक समाजवादी युग’मा प्रवेश गराउन सक्नेछ । नेपाली क्रान्तिकाे अवकाे वाटाे पनि मालेमावादकाे मार्गनिर्देशन भन्दा भिन्न हिड्न ते के, साेच्न पनि सकिँदैन ।
